Een sculpturale betonnen blokkendoos
Onze fietsvakantie eindigt in Bazel, het ‘brutalistische hart van Zwitserland’, waar ik al eerder was om me te verlustigen aan Zwitserse betonbouw. Destijds was het Brunnmatt-Schulhaus te ver uit mijn richting, dit keer blijkt de school pal om de hoek te zitten van Basel Backpack waar we verblijven. Het lijkt me hartje zomervakantie, maar er zijn veel kinderen, leraren en ouders aanwezig als we de school bezoeken. Brunnmatt is een waarachtig geometrisch blokkenspel in béton brut. De architecten hebben zich volledig laten gaan in alle toepassingsmogelijkheden van stoer zichtbeton. Dankzij het groen, de speels gestapelde blokkendoosfiguren en ritme, ruimte en verbluffend schaduwspel oogt de school een stuk vriendelijker dan je met zoveel beton zou verwachten.
De school ademt montessori en is een waarachtig staaltje landschaparchitectuur: een szenographische Betonlandschaft. De basisschool is tegen een heuvel aan gebouwd. Heuvel en gebouw gaan naadloos in elkaar over: het gebouw is een abstracte betonnen rots die zich in het terrein ingraaft, er boven uitsteekt, dramatisch uitkraagt, trapsgewijs afloopt of zachtkens aan de weide inloopt, zoals ik dat vrij vertaal uit wunderschön Deutsch: ‘ein abstrakter Felsen aus Beton, der sich hier ins Gelände eingräbt, dort darüber erhebt, dramatisch auskragt, in Stufen abfällt oder sanft in die Wiese ausläuft’ (ort-land.ch).
Een enorme trap – uiteraard in beton – vormt de overgang van het speelplein naar de heuvel. In Nederland heeft elke zichzelf respecterende school mede dankzij Herman Hertzberger een multifunctionele trap, meestal in de kantine, waarop kinderen hangen, lezen, samenwerken en die dienst kan doen als podium. Ook hier wordt de trap voorbeeldig gebruikt door de voorbeeldige Zwitserse montessori-kindertjes.
Het is een flinke school voor zo’n 500 kinderen, verdeeld over 7 kleuterklassen en 18 gewone klassen, en 100 man onderwijzend en ondersteunend personeel. Een hoofdgebouw, een sporthal, aula, kleuterschool, buitenspeelplaatsen. Pas bij een recente renovatie zijn de oorspronkelijke karakteristieke gevels in zichtbeton en de houten ramen hersteld. Het open dakterras is wel gesneuveld om extra ruimte te creëren.
Verantwoordelijk voor het project is Walter Maria Förderer die hier zijn later nog vaak toegepaste zeer kenmerkende brutalistisch-plastischen Stil etaleerde. Förderer was net als die andere bekende Zwitser, Le Corbusier, meer kunstenaar – beeldhouwer – dan architect, wat terug is te zien in zijn onnavolgbare geometrische sculpturen, vooral toegepast op de bruutste kerken van Zwitserland die mij doen denken aan die van Gottfried Böhm.
De entree naar het plein is een monumentale trap met ernaast een enorm blokkensculptuur met in een uitgespaard vierkant een betonnen bal, zo ongeveer de enige ronde vorm die ik heb kunnen ontwaren om en rond de school. Links van die trap hangen aan een gevel een viertal zwaar ogende gestapelde blokken in verschillende betonafwerkingen de zwaartekracht te tarten. Gewoon, omdat het kan. Een magistrale zitbank onder een overkapping is een lust voor het oog in zijn geraffineerde betongebruik, met uitsparingen in grindbeton, afgewisseld met geverfd béton brut. De krijttekening ervoor maakt de boel helemaal af.
Er zijn meer zitjes en betonnen plantenbakken en op het plein is weer een andere sculptuur waarvan onduidelijk is wat het is: een klimtoestel, een fontein, een ingewikkelde zandbak? De ramen van de kleuterschool zijn dan weer getrapt, dan weer volstrekt willekeurig solo geplaatst. Op het dak prijken lichtkoepels in twee hoogtes die ook weer tamelijk willekeurig lijken te zijn geplaatst. Het hele betonfeest gaat ook binnen vrolijk door, maar dat heb ik helaas niet met eigen ogen kunnen zien.
Aan de uiteindelijke conceptie van de school ging een langdurige uiterst gedetailleerde planning vooraf. ‘Keine Fuge, keine Kante und auch kein Schalungsbild wurden dem Zufall überlassen, jede Lösung in ihrer räumlichen Wirkung studiert und oft in Varianten geprüft,’ aldus Denkmalpflege Basel. Förderer volgde met zijn kantoorgenoten Otto en Zwimpfer hetzelfde creatieve proces als voor een sculptuur, wat een totaal unieke architectuur opleverde. Weg met de standaardisering, Plattenbau, functionalisme, leve het gebouw als sculptuur!
Brunnmatt-Schulhaus in kleur
Snelle feiten Brunnmatt Schule Bazel
➜ Architecten: Walter Maria Förderer in samenwerking met Rolf G. Otto en Hans Zwimpfer
➜ Bouw: 1960-1965
➜ Adres: Ingelsteinweg 2-6, Bazel
➜ Brutality ★★★★★
Meer lezen en bronnen
Brutalisme in Zwitserland: Bazel de bruutste
Mocht je in Bazel zijn, vergeet dan niet een rondje te maken langs de bijzondere betonarchitectuur van deze stad. De Carte Brute Switzerland gaat je daarbij helpen, dit blog geeft alvast een mooi startpunt. Bazel is de hoofdstad van het Zwitsers brutalisme. Op Architektur Basel heet dat: Basel, das brutalistische Herz der Schweiz. Bazel de…
Lees Meer
Oostblog 